Η νόσος Alzheimer
Άνοια είναι η προοδευτική έκπτωση του συνόλου των νοητικών λειτουργιών ενός ατόμου, η οποία προκαλεί διαταραχή της συμπεριφοράς του σε σχέση με προγενέστερο επίπεδο λειτουργικότητας. Παρεμποδίζει τις καθημερινές δραστηριότητες του ασθενούς προκαλώντας εξάρτηση από άλλα άτομα και αποξένωση.
Υπάρχουν διάφορα είδη άνοιας. Η πιο συνήθης, η γνωστή σε όλους νόσος Alzheimer αποτελεί τη συχνότερη εκφυλιστική νόσο του εγκεφάλου με τεράστιο κοινωνικό αντίκτυπο. Αποτελεί το 70% περίπου όλων των ανοιών και το ποσοστό εμφάνισής της αυξάνει ανάλογα με την ηλικία. Εμφανίζεται συνήθως μετά τα 65 έτη (σε μικρότερες ηλικίες είναι σπάνια) και αυξάνεται σημαντικά σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 32% των ατόμων που γεννήθηκαν στην Αγγλία φέτος -περίπου ένας στους τρεις- θα εμφανίσει άνοια στη διάρκεια της ζωής του. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα ανησυχητικά αυτά ποσοστά αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι όσο οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, τα ποσοστά εμφάνισης της άνοιας θα αυξάνονται, επισημαίνοντας την ανάγκη λήψης μέτρων που θα επιβραδύνουν τη νόσο.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου Alzheimer ξεκινάνε και εξελίσσονται συνήθως με αργό ρυθμό, έτσι ώστε ο ασθενής και οι οικείοι του να μην μπορούν να εντοπίσουν ακριβώς την περίοδο έναρξης της νόσου. Συνήθως ο ασθενής θα φτάσει στο νευρολόγο για εξέταση χρόνια μετά την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων και κυρίως μετά την παρότρυνση του συγγενικού περιβάλλοντος διότι ο ίδιος συνήθως αρνείται την ύπαρξη του προβλήματος. Ορισμένες φορές η νόσος κάνει την εμφάνισή της μετά την εκδήλωση οργανικού ψυχοσυνδρόμου με οξεία έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών, έντονη διέγερση και σύγχυση, συνήθως ύστερα από πτώση, τραύμα, λοίμωξη ή χειρουργικές επεμβάσεις.
Το σύνηθες αρχικό σύμπτωμα της νόσου είναι η προοδευτική έκπτωση της πρόσφατης μνήμης. Ο ασθενής δυσκολεύεται να θυμηθεί τα πρόσφατα γεγονότα και ξεχνάει καθημερινά μικρά στοιχεία όπως ραντεβού, πρόσφατες συζητήσεις, οικογενειακές υποχρεώσεις, γιορτές, φαρμακευτικές αγωγές, ενώ χάνει συχνά προσωπικά αντικείμενα. Στη συνέχεια εμφανίζονται και διαταραχές από τις υπόλοιπες νοητικές λειτουργίες:
- δυσκολία στην ομιλία κυρίως με τη μορφή δυσχέρειας στην εύρεση λέξεων οπότε ο λόγος γίνεται περιφραστικός και τηλεγραφικός.
- δυσκολία στον προσανατολισμό και στη συγκέντρωση. Οι ασθενείς μπορεί να χάνονται ή να αποφεύγουν πια να χρησιμοποιούν μέσα μαζικής μεταφοράς, ιδιαίτερα σε μέρη που δεν επισκέπτονται συχνά.
- δυσκολία με τις χρηματικές συναλλαγές. Οι ασθενείς δε μετράνε πια τα ρέστα τους μετά από αγορές ή χάνουν χρήματα. Σταματούν να ασχολούνται με σύνθετες δραστηριότητες που απαιτούν στοιχειώδη συγκέντρωση όπως είναι η επίσκεψη στις τράπεζες, η πληρωμή λογαριασμών και η διαχείριση των φορολογικών τους υποχρεώσεων.
- συνήθως επίσης σταματούν να παρακολουθούν την επικαιρότητα και δυσκολεύονται ή διακόπτουν δραστηριότητες που πριν τους ενδιέφεραν και που απαιτούν συγκέντρωση όπως είναι τα σταυρόλεξα ή η παρακολούθηση ταινιών και τηλεοπτικών σειρών.
Σε προχωρημένα στάδια η νόσος επιδρά στη συμπεριφορά και την προσωπικότητα του ασθενούς, προκαλώντας παραμέληση της σωματικής υγιεινής, απόσυρση, αδιαφορία, διέγερση και παρανοϊκό ιδεασμό συνήθως σε σχέση με τα πολύ οικεία άτομα (συζύγους, παιδιά). Στα τελικά στάδια της νόσου, οι ασθενείς εμφανίζουν και κινητικά προβλήματα με ιδιαίτερη δυσχέρεια στη βάδιση και στην κατάποση. Συνήθως ο θάνατος επέρχεται σε 6-10 έτη από την έναρξη της συμπτωματολογίας εξαιτίας επιπλοκών όπως κατακλίσεις, λοιμώξεις, πτώσεις και τραυματισμούς ή πνευμονική εμβολή.
Χαρακτηριστικό είναι ότι ο ασθενής συνήθως δεν δέχεται όλα αυτά τα συμπτώματα και τις δυσκολίες στην καθημερινότητά του, τα αρνείται ή βρίσκει δικαιολογίες για την ύπαρξή τους, όπως για παράδειγμα ότι κουράστηκε πια να πηγαίνει μακρινούς περιπάτους, ότι μεγάλωσε πια για να λύνει σταυρόλεξα, ότι βαρέθηκε πια να παρακολουθεί τηλεόραση. Είναι πολύ σημαντικό οι συγγενείς να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα και να παρακινήσουν τον ασθενή να επισκεφτεί έναν ειδικό για γρήγορη διάγνωση και αντιμετώπιση του προβλήματος.
Δυστυχώς υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι πολλά από τα συμπτώματα της άνοιας είναι απότοκα της φυσιολογικής γήρανσης. Αυτό είναι λάθος και καθυστερεί πολύ την έγκαιρη διάγνωση γιατί στέλνει τον ασθενή στο νευρολόγο όταν πια η νόσος έχει εξελιχθεί. Η φυσιολογική γήρανση προφανώς προκαλεί μια μικρή και σταδιακή έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών αλλά οι υγιείς ηλικιωμένοι παραμένουν πλήρως λειτουργικοί και αυτόνομοι (αν φυσικά δεν υπάρχουν άλλα προβλήματα υγείας). Πρέπει όμως να συνεχίζουν τις συνήθεις δραστηριότητές τους (μαγείρεμα, ψώνια, οικονομικές υποχρεώσεις, συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις) χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα και να συνεχίζουν να είναι ενεργοί σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας. Πρέπει επίσης να μπορούν να συμμετέχουν σε σύνθετες συζητήσεις, να παρακολουθούν την επικαιρότητα και να είναι σε θέση να τη σχολιάσουν. Σε οποιαδήποτε έκπτωση αυτών των λειτουργιών θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να γίνεται έγκαιρα η διάγνωση πιθανής παθολογίας και να δίνεται η κατάλληλη θεραπεία.
Διάγνωση και θεραπεία
Η έγκαιρη και σωστή διάγνωση της άνοιας είναι ιδιαίτερα σημαντική. Καταρχάς υπάρχουν κάποιες μορφές άνοιας οι οποίες μπορούν να ιαθούν πλήρως αν διαγνωστούν εγκαίρως. Επίσης η σωστή διάγνωση προσφέρει στους ασθενείς και τους συγγενείς τους εξήγηση για διάφορα συμπτώματα που είχαν παρατηρήσει καθώς και την ευκαιρία να προγραμματίσουν το μέλλον τους και να διευθετήσουν διάφορες προσωπικές εκκρεμότητες. Η σωστή πρόγνωση ανάλογα με τον τύπο της άνοιας προσφέρει επίσης τη δυνατότητα σωστού προγραμματισμού της ζωής των ασθενών και της οικογένειάς τους. Ιδιαίτερα σε νομικού τύπου θέματα, οι ασθενείς και οι συγγενείς τους θα είναι σε θέση πολύ πρόωρα να χειριστούν τις υποθέσεις τους και να προγραμματίσουν το μέλλον τους, γεγονός που όχι μόνο θα είναι αδύνατο σε προχωρημένα στάδια της νόσου αλλά και η έλλειψη της διάγνωσης ενδεχομένως να επιφέρει δυσκολίες και ανεπανόρθωτα προβλήματα. Τέλος, η σωστή θεραπεία και παρακολούθηση μπορεί να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής και την καθημερινότητά των ασθενών.
Οι θεραπείες που έχουμε στη διάθεση μας κατά της νόσου Alzheimer, αν και δεν αναστρέφουν τη νόσο, επιβραδύνουν την εξέλιξή της και βελτιώνουν τις γνωστικές λειτουργίες των ασθενών. Μειώνουν επίσης τη διέγερση και τα υπόλοιπα συμπεριφορικά συμπτώματα και βοηθούν τους ασθενείς να παραμένουν αυτόνομοι και λειτουργικοί για περισσότερο χρονικό διάστημα. Ακόμα, διερευνώνται καινούρια φάρμακα με την ικανότητα να αναστρέφουν ή να καθυστερούν τη νόσο και υπάρχει η ελπίδα σύντομα να έχουμε στη διάθεσή μας περισσότερες αποτελεσματικές θεραπείες που πιθανότατα θα έχουν καλύτερα αποτελέσματα αν ληφθούν νωρίς στην αρχή της νόσου, ακόμα και όταν τα συμπτώματα δεν είναι ακόμα εμφανή.
H φυσικοθεραπεία είναι αναπόσπαστο μέρος της ομάδας επιστημονικής προσέγγισης της άνοιας, και είναι τόσο κλινικά όσο και οικονομικά αποτελεσματική. Από τα αρχικά στάδια της νόσου, ο φυσικοθεραπευτής συμμετέχει από την αξιολόγηση τυχόν περιορισμών σε καθημερινές δραστηριότητες μέχρι και την εκπόνηση και υλοποίηση προγραμμάτων αποκατάστασης προσωπικών αναγκών. Το κύριο μέλημα της θεραπείας είναι ο καθορισμός λειτουργικών στόχων, με σκοπό τη βελτίωση της αυτονομίας στις καθημερινές δραστηριότητες, τόσο σε κλινικό περιβάλλον όσο και στον ιδιωτικό χώρο του ασθενή.
Η φυσικοθεραπεία κατ’ οίκον συμβάλλει επίσης και στα ψυχολογικά συμπτώματα της νόσου, βελτιώνοντας την προσαρμογή στη θεραπεία, την επικοινωνία του ασθενή με το περιβάλλον και την ικανότητα έκφρασης των ιδιαίτερων αναγκών του.
Η πλειοψηφία των ανθρώπων με άνοια, είναι ηλικιωμένοι και συχνά έχουν συνοδά νοσήματα, τα οποία ο φυσικοθεραπευτής αντιμετωπίζει κυρίως με εξειδικευμένα κινησιοθεραπευτικά προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά συμβάλλουν στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, στη μείωση παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου, στην ενίσχυση της ισορροπίας ελαχιστοποιώντας τις πτώσεις και στην ελάττωση κινδύνου από άλλες χρόνιες παθήσεις όπως ο διαβήτης, η οστεοπόρωση και οι επιπλοκές της ακινησίας.